Hôm nay đọc được bài báo “Lỗ 30 nghìn USD sau 20 ngày chơi chứng khoán quốc tế” trên báo VnExpress, tôi chợt nhớ đến Thiên vị sống sót (Survivorship bias), một thiên vị thường mang lại những góc nhìn sai lệch trong lĩnh vực đầu tư.
Thiên vị sống sót có thể hiểu đơn giản là những người thành công thường nổi tiếng, được nhiều người biết đến, trong khi những kẻ thất bại thường im lặng và không ai biết. Điều này dẫn đến việc khi những nhà đầu tư mới tham gia vào thị trường (chứng khoán hoặc bất động sản chẳng hạn) có thể sẽ chỉ nhìn thấy ánh hào quang của người thành công (hoặc người giả dạng thành công), rồi cho rằng việc đầu tư là rất dễ, không lường trước các rủi ro dẫn đến việc ra quyết định sai lầm, thua lỗ. Cũng nhờ có thiên vị sống sót mà các hành vi lừa đảo dễ dàng dụ dỗ người tham gia, khi mà các tổ chức lừa đảo thường khoe ra những người thành công (phần lớn là giả dạng thành công) để dụ dỗ người mới, trong khi những người thất bại thì chưa lộ diện (thời điểm khởi đầu của 1 case lừa đảo thì ai cũng là người chiến thắng), hoặc người thất bại đã bị bịt miệng, mị dân (như là chưa cố gắng hết sức, chưa làm đúng hướng dẫn…). Nhận thức được thiên vị sống sót có thể giúp chúng ta tránh được những trường hợp trên.
Vậy làm thế nào để tránh được Thiên vị sống sót. Các đơn giản và hiệu quả nhất là phải học một cách bài bản. Ví dụ muốn đầu tư chứng khoán, phải học để biết được chứng khoán là gì?, đầu tư chứng khoán là như thế nào?, lợi nhuận từ đầu tư chứng khoán đến từ đâu?, và rủi ro tiềm ẩn là gì?. Lưu ý thêm ở đây là phải học “bài bản” , phải lựa người mà học, chứ không phải học ai cũng được. Một cách khác để tránh thiên vị sống sót là tìm hiểu thông tin một cách đa chiều, không chỉ tìm hiểu những người thành công, mà phải học cả những người thất bại, từ đó xây dựng được một góc nhìn toàn diện và đa chiều.